Συνοπτικές σημειώσεις αρμονίας Γ' λυκείου, 2011-2012

Χριστός Ανέστη!

Εύχομαι να θυμόμαστε πάντα και να βιώνουμε την χαρά που δίνει αυτή η αλήθεια.

Να ελπίζουμε, να παλεύουμε για το καλό και να έχουμε πάντα την πυξίδα της Ανάστασης, αντίδοτο και σκοπό μέσα στα άσχημα και σκληρά αυτού του κόσμου.

Μακάρι να είναι η καρδιά μας μαλακό και εύφορο έδαφος για να αποτυπωθεί η σφραγίδα της αλήθειας αυτής, του Χριστού, και να καρποφορεί μέσα μας, αλλά και στο περιβάλλον μας.

ΝΑ ΜΗ ΣΤΑΜΑΤΑΤΕ ΝΑ ΨΑΧΝΕΤΕ ΤΗΝ ΑΛΗΘΕΙΑ, ΝΑ ΜΗ ΔΙΣΤΑΖΕΤΕ ΝΑ ΤΗΝ ΨΗΛΑΦΗΣΕΤΕ ΣΤΗ ΖΩΗ ΣΑΣ, ΚΑΙ ΝΑ ΕΙΣΤΕ ΓΕΝΝΑΙΟΙ ΣΤΗΝ ΚΑΛΗ ΑΓΑΠΗ!

Ακολουθούν συνοπτικές σημειώσεις εφ’ όλης της ύλης της αρμονίας, που διδαχθήκαμε στην Γ' λυκείου, το φετινό σχολικό έτος, 2011-2012.

Αν δε θυμάστε κάτι από την ύλη των προηγούμενων τάξεων, μπορείτε να ανατρέξετε στις αντίστοιχες αναρτήσεις, της Α' και Β' λυκείου.

Δώστε προσοχή στην παράγραφο 8, με γαλάζιο χρώμα:  Τι πρέπει να θυμάμαι γενικά όταν λύνω ένα θέμα!

Καλή επιτυχία σε όλα σας τα μαθήματα,  στις ενδοσχολικές και πανελλαδικές εξετάσεις, με ψυχραιμία, αισιοδοξία, και την καλύτερη δυνατή προετοιμασία!

1.  Συγχορδίες αυξημένης έκτης.

Σχηματίζονται ως εξής:

·   Σε μείζονα, χαμηλώνω την έκτη μελωδική βαθμίδα της κλίμακας, πχ, στην ντο μείζονα λα J.  Σε ελάσσαονα παίρνω την έκτη μελωδική βαθμίδα όπως είναι.  Σχηματίζω τα εξής διαστήματα με βάση το basso:

Α. Ιταλική 6^η αυξημένη, και δύο 3^ες μεγάλες: ντο μείζονα ή ελάσσονα: λα J, ντο, ντο, φα#. 

Είναι η VII6 της V με χαμηλωμένη την 3^η.

Β. Γαλλική 6^η αυξημένη, 3^η μεγάλη και 4^η αυξημένη: ντο μείζονα ή ελάσσονα: λαJ, ντο, ρε, φα#. 

Είναι η V4/3 της V, με χαμηλωμένη την 5^η.

Γ. Γερμανική 6^η αυξημένη, 3^η μεγάλη και 5^η καθαρή: ντο μείζονα ή ελάσσονα: λαJ, ντο, μιJ, φα#. 

Είναι η VΙΙ6/5 diminuita της V με χαμηλωμένη την 3^η.

·   Έχουν λειτουργία δεσπόζουσας της δεσπόζουσας και επομένως λύνονται στην V ή μπορεί να παρεμβάλλεται και η I6/4- V.

·   Η γερμανική μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέσο εναρμόνιας μετατροπίας για τονικότητες που απέχουν 1 ημιτόνιο, αλλάζοντας εναρμόνια τη νότα που σχηματίζει το διάστημα 6ης αυξ., πχ, φα# = σολ J και μετατρέποντάς την έτσι σε V7 της κλίμακας που απέχει ένα ημιτόνιο πάνω από την αρχική τονικότητα.  Δηλαδή λα J ντο μι J σολ J, που είναι η V7 της ρε J μείζονας. Και αντίστροφα, η V7 της ντο μείζονας μπορεί να μετατραπεί στην γερμανική της σι μ. ή ελασ.

2. Μετατροπίες

Η αλλαγή τονικότητας για περισσότερο από 1-2 συγχορδίες.

Χρειάζεται επιβεβαίωση, επικύρωση της νέας τονικότητας,  με πτώση, δηλαδή να ακουστεί οπωσδήποτε η δεσπόζουσα της νέας τονικότητας, π.χ. :

·   IV ή II- (I6/4) -V7-I,

·   IV ή II- (I6/4) -V7 –VI,

·   VII- I,

·   VII7 diminuita- I, κλπ.

Α. Διατονικές μετατροπίες

·   Για τονικότητες που απέχουν ως δύο αλλοιώσεις και τη σχετική μείζονα ή ελάσσονα.

Π.χ. από τη σι μείζονα, μπορούμε να πάμε με διατονική μετατροπία στη  σχετική της, σολ # ελάσσονα, στην φα# μείζονα, στην ντο # μείζονα, στις σχετικές τους ρε# και λα# ελάσσονες και στις μι και λα μείζονες και τις σχετικές τους ντο # και φα# ελάσσονες.

·   Βρίσκουμε μια κοινή συγχορδία μεταξύ αρχικής και νέας τονικότητας, 1-2 νότες πριν την αλλοιωμένη νότα.

·   Π.χ. η σολ-σι-ρε είναι ταυτόχρονα ΙV στη ρε μείζονα και V στην ντο μείζονα.

·   Ανάλογα με τον οπλισμό που ακολουθεί επιλέγουμε αν θα πάω σε μείζονα ή ελάσσονα.

·   Προσθέτουμε τις απαραίτητες αλλοιώσεις της νέας τονικότητας.

·   Καλό είναι η κοινή συγχορδία να είναι

α) V7  ή VII στη νέα τονικότητα, να έχει δηλαδή λειτουργία δεσπόζουσας,

β) IV, II, ή VI  στη νέα τονικότητα, να έχει δηλαδή λειτουργία υποδεσπόζουσας και

γ) σπανιότερα να είναι Ι  ή ΙΙΙ. 

Πάντως, αν η κοινή συγχορδία δεν έχει λειτουργία δεσπόζουσας στη νέα τονικότητα, πρέπει σύντομα να ακουστεί η δεσπόζουσα, η οποία επικυρώνει τη νέα τονικότητα.

·   Έχουμε δύο περιπτώσεις για να βρίσκουμε σε ποια τονικότητα θα πηγαίνουμε:

·   α. Αν ο αλλοιωμένος φθόγγος που θα συναντήσουμε είναι οξυμένος σε σχέση με τον οπλισμό της αρχικής τονικότητας: τότε θα είναι ο προσαγωγέας της καινούργιας τονικότητας, δηλαδή η 3η της V ή η βάση της VII.

·   Ανεβαίνοντας ένα ημιτόνιο από την οξυμένη αυτή νότα, βρίσκουμε τη νέα τονικότητα, π.χ. αν είμαστε στην ντο μείζονα και έχουμε φα# είναι ο προσαγωγέας της σολ μείζονας ή ελάσσονας.  Αν ακολουθούν νότες με σι και μι b θα είναι σολ ελάσσονα, αλλιώς σολ μείζονα.

·   β.  Αν ο αλλοιωμένος φθόγγος είναι βαρυμένος σε σχέση με τον οπλισμό της αρχικής τονικότητας: τότε θα είναι η 4^η βαθμίδα της νέας τονικότητας, δηλαδή η 7^η της V7, ή η 5^η της VII, ή σπανιότερα η 6^η βαθμίδα της κλίμακας, δηλαδή η 7^η της VII7 diminuita. 

·   Π.χ. αν είμαστε στην ντο μείζονα και έχουμε σι J, η συγχορδία θα είναι ντο μι σολ σι J, που είναι η V7 της φα μείζονας ή ελάσσονας,

·   ή ντο # μι σολ σι J,που είναι ηVII7 diminuita της ρε μείζονας ή ελάσσονας. 

·   Το αν θα είναι μείζονα ή ελάσσονα, κρίνεται από τον οπλισμό που ακολουθεί.

Β. Χρωματικές μετατροπίες

·   Γίνονται χωρίς κοινή συγχορδία, όταν έχουμε χρωματικά αλλοιωμένη νότα, π.χ. φα – φα#. 

·   Η αλλαγή της τονικότητας γίνεται κατευθείαν πάνω στη χρωματικά αλλοιωμένη νότα.  Πάνω στην αλλοιωμένη νότα θα πρέπει να σχηματίζεται V7 ή VII (diminuita) της νέας τονικότητας, να έχει δηλαδή λειτουργία δεσπόζουσας, η οποία επικυρώνει τη νέα τονικότητα.

·   Ο τρόπος με τον οποίο βρίσκουμε την καινούργια τονικότητα είναι αυτός που ισχύει και για τις διατονικές μετατροπίες για τον οξυμένο ή βαρυμένο φθόγγο, δηλαδή αν είναι οξυμένος φθόγγος είναι ο προσαγωγέας, αν είναι βαρυμένος είναι η 4^η βαθμίδα της νέας τονικότητας, δηλαδή η 7^η της V7, ή η 5^η της VII  ή σπανιότερα η 6^η βαθμίδα της κλίμακας, δηλαδή η 7^η της VII7 diminuita. 

Γ. Εναρμόνιες μετατροπίες

·   Γίνονται χωρίς κοινή συγχορδία, όταν έχω εναρμόνιες νότες  π.χ. φα – μι#, ή σολJ–φα#, ή ντο# - ρεJ. 

·   Η αλλαγή της τονικότητας γίνεται κατευθείαν πάνω στη δεύτερη εναρμόνια νότα.  Πάνω στους δύο εναρμόνιους φθόγγους θα πρέπει να σχηματίζονται συγχορδίες που έχουν και οι δύο λειτουργία δεσπόζουσας.

α) η VII7 diminuita της αρχικής και η VII7 diminuita της αρχικής της νέας τονικότητας, για  που απέχουν διάστημα 3μ  πάνω ή κάτω, και 4 Α  3μ  πάνω ή κάτω  ή 5 Ελατ πάνω ή κάτω.  

·   για τονικότητες που απέχουν διάστημα 3μ πάνω ή κάτω  οι δύο ντιμινουίτες μπορούν να έχουν έναν εναρμόνιο φθόγγο και οι άλλοι να παραμένουν κοινοί. Ο εναρμόνιος φθόγγος είναι ο προσαγωγέας της μιας, και η 7^η της άλλης ή το αντίστροφο.

o        π.χ. εναρμόνιοι φθόγγοι, σολ # και λαJ:

o        σολ#,σι,ρε,φα: ηVII7 dim της λα και λαJ , σι, ρε, φα: και VII2 dim της ντο.  Ο εναρμόνιος φθόγγος είναι ο προσαγωγέας της λα, (σολ #) και η 7^η της ντο (λαJ: 7^η της dim).

o        ή εναρμόνιοι φθόγγοι μιJ και ρε#:

o         φα#, λα, ντο, μι J: η VII της σολ και φα#, λα, ντο, ρε#:  η VII2 dim της μι.

·   Για τονικότητες που απέχουν διάστημα 4Α ή 5 Ελατ πάνω ή κάτω , οι δύο ντιμινουίτες μπορούν να έχουν δύο εναρμόνιους φθόγγους και τους άλλους δύο κοινούς.  Οι εναρμόνιοι φθόγγοι είναι οι δύο κάτω φωνές της μιας και ταυτόχρονα οι δύο πάνω φωνές της άλλης ή το αντίστροφο.

o        Π.χ. εναρμόνιοι φθόγγοι, ρε# , φα # και μι J, σολ J:

o        ρε# , φα #, λα, ντο: η VII7 dim της μι και μι J, σολ J, λα ντο, η VII4/3 dim της σιJ. Οι εναρμόνιοι φθόγγοι είναι οι δύο κάτω φωνές της VII dim  της μι (ρε#, φα#) και ταυτόχρονα οι δύο πάνω φωνές της VII dim  της σιJ (μιJ, σολJ).

o         ή εναρμόνιοι φθόγγοι λαJ, ντοJ και σολ#, σι:

o        ρε, φα, λα b, ντο b: η VII7 dim της μιJ και ρε, φα, σολ#, σι: η VII 4/3 της λα. Οι εναρμόνιοι φθόγγοι είναι οι δύο πάνω φωνές της VII dim της μι (λαJ, ντοJ) και ταυτόχρονα οι δύο κάτω φωνές της VII dim της λα (σολ#, σι).

β) η VII dim της αρχικής τονικότητας και η VII dim της V  της νέας τονικότητας και το αντίστροφο, για  που απέχουν διάστημα 2 Μ πάνω ή κάτω.

·   π.χ εναρμόνιοι φθόγγοι σολJ και φα#:  σολJ, λα, ντο, μιJ: η VII 2 dim της σιJ  και φα#, λα, ντο, μιJ : η VII 7 της V της ντο.

·   ή εναρμόνιοι φθόγγοι σολ# και λαJ: σολ#, σι, ρε, φα: η VII 7 της V της ρε και λα J,σι,ρε, φα: η VII 2 dim της ντο.

γ) η γερμανική της αρχικής τονικότητας  γίνεται η V7  της νέας τονικότητας, αλλάζοντας μια νότα εναρμόνια (τη νότα που σχηματίζει το διάστημα 7^ης στην V7 ή το διάστημα 6 Α στην γερμανική), για  που απέχουν 1 ημιτόνιο πάνω ή κάτω.

·   Π.χ. από την ντο μείζονα ή ελάσσονα, πηγαίνουμε ένα ημιτόνιο πάνω, στην ρεb μείζονα ή ελάσσονα:

Γερμανική της ντο:  λαJ -ντο -μιJ- φα# = λαJ -ντο -μιJ –σολJ, η V7 της ρεb.

·   Αντίστροφα από την ντο μείζονα ή ελάσσονα πηγαίνουμε ένα ημιτόνιο κάτω, στην σι μείζονα ή ελάσσονα:

V7 της ντο:  σολ σι ρε φα = σολ σι ρε μι#, η Γερμανική της σι.

δ) ηV7 της αρχικής και ηV7 της νέας τονικότητας, γράφοντας ως εναρμόνιες όλες τις νότες,

·   Π.χ. η V7 της λαJ:  μιJ - σολ- σιJ - ρεJ = ρε# -φα x -λα# -ντο#   : η V7 της σολ#.

ε) η V7 της αρχικής τονικότητας και η VII7 diminuita της νέας ή το αντίστροφο, γράφοντας ως εναρμόνια μία νότα (ο προσαγωγέας, δηλαδή η βάση της VII7  diminuita της αρχικής τονικότητας γίνεται η 7^η της V ςνέας, ή το αντίστφροφο, δηλαδή, η 7^η της V της αρχικής γίνεται προσαγωγέας της νέας τονικότητας).  Για τονικόητες που απέχουν διάστημα 4^Α ή 5^Ε προς τα πάνω ή προς τα κάτω.

·   Π.χ. VII 7diminuita της μι: ρε# - φα# - λα – ντο, γράφοντας ως εναρμόνια την ρε #= μιJ, έχουμε την φα- λα ντο- μιJ, V7 της σι J.

·   Ή η V7 της ντο: σολ- σι- ρε –φα, γράφοντας ως εναρμόνια την φα= μι#, έχουμε την VII7diminuita της φα#: μι#- σολ# -σι -ρε

στ) γράφοντας ως εναρμόνιες όλες τις νότες της ΙΙ Ναπολιτάνικης της αρχικής τονικότητας, σχηματίζεται η V της νέας τονικότητας, και το αντίστροφο, για  που απέχουν διάστημα 4 Α ή 5 Ελατ.

Π.χ. ρε b, φα, λα b: η ΙΙ ναπολιτάνικη της ντο και ντο #, μι#, σολ #: η V της φα #, ή

Λα#, ντο x, μι# : η V της ρε# ελασ.  και σιJ, ρε, φα: η ΙΙ ναπολιτάνικη της λα.

3. Δανεικές συγχορδίες μεταξύ μείζονας και ομώνυμης ελάσσονας ή το αντίστροφο.

Όλες οι συγχορδίες που περιέχουν

Μεταξύ ομώνυμης μείζονας και ελάσσονας.

Η I, II, IV, VI στη μείζονα από την ομώνυμη ελάσσονα. 

Π.χ. δανεικές στην ντο μείζονα από την ντο ελάσσονα:  I : Ντο- μιJ- σολ, II:  ρε- φα – λαJ, IV: Φα -λαJ –ντο,  VI: ΛαJ –ντο - μιJ. 

Χαρακτηριστικό παράδειγμα το ποικιλματικό I - IV6/4- I με IV με 3^η J(βαρυμένη).

H I στην ελάσσονα από την ομώνυμη μείζονα.

Δανεική I στην λα ελάσσονα από τη λα μείζονα:  λα- ντο# - μι. Τρίτη του Πικαρντί, ή Πικαρδίας, στο τέλος ενός θεματος.

4. Συγχορδίες με οξυμένη ή βαρυμένη 5^η.

Οι κύριες συγχορδίες I, IV, V, χρησιμοποιούνται με ομξυμένη ή βαρυμένη την 5^η της συγχορδίας.  Η αλλοιωμένη νότα συνήθως έρχεται από την ίδια νότα ή βηματικά.  Λύνεται προς τη φορά της αλλοίωσης.

Π.χ. Ι 5# : ντο- μι- σολ#, το σολ# λύνεται στο λα, ήV 5J: σολ- σι -ρεb, το ρεb λύνεται στο ντο.

5. Ξένοι φθόγγοι

·   Καθυστέρηση: στο ισχυρό μέρος του μέτρου, καθυστερείται μια νότα της συγχορδίας.  Απαιτείται προετοιμασία, δηλαδή να υπάρχει κρατημένη η νότα που καθυστερεί την επόμενη.  Η λύση της καθυστέρησης δεν επιτρέπεται να ακούγεται από ψηλότερη φωνή.

·   Συχνότερες καθυστερήσεις:

·    4-3 π.χ. ντο- φα- σολ- ντο γίνεται ντο- μι –σολ – ντο

·   9-8 π.χ. ντο –μι- σολ -ρε γίνεται ντο- μι –σολ-ντο

·   6-5 π.χ. ντο-μι- λα- ντο γίνεται ντο – μι- σολ –ντο

·   7-8 π.χ. ντο- μι -σολ -σι γίνεται ντο -μι -σολ –ντο

·   2-3 π.χ. ντο-ρε-σολ- ντο γίνεται ντο –μι- σολ- ντο

·   Αποτζιατούρα= καθυστέρηση χωρίς προετοιμασία

·   Ποίκιλμα, στο ασθενές, π.χ. ντο-ρε –ντο ή ντο-σι- ντο

·   Διαβατικός στο ασθενές, π.χ. ντο- ρε- μι ή ντο-σι- λα

·   Εκφυγή στο ασθενές, π.χ. ντο- ρε- σι ή  ντο- σι- ρε

·   Προήγηση στο ασθενές, π.χ.σι- ντο- ντο

6. Αρμονική αλυσίδα. (έχει διδαχθεί στην Β΄ λυκείου, αλλά το υπενθυμίζουμε γιατί σχετίζεται με την μετατροπική αλυσίδα, που ακολουθεί).

 Ό, τι έχω στον πρώτο κρίκο - πρότυπο, επαναλαμβάνεται ακριβώς στους επόμενους κρίκους σε διάστημα 2^ης ή 3^ης και σπανιότερα 4^ης πάνω ή κάτω.

Απαραίτητη προϋπόθεση να μην υπάρχει λάθος στον πρώτο κρίκο μέχρι την πρώτη νότα του δεύτερου κρίκου.

Μια- δυο τελευταίες συγχορδίες της αλυσίδας μπορούν να τροποποιηθούν για τη σύνδεση της αλυσίδας με το υπόλοιπο θέμα.

7. Μετατροπική ή χρωματική Αλυσίδα

Ισχύει ό,τι και για την αρμονική αλυσίδα, αλλά ό,, τι έχω στον πρώτο κρίκο ή πρότυπο, επαναλαμβάνεται ακριβώς στους επόμενους κρίκους σε άλλη τονικότητα. Συνήθως οι κρίκοι συνδέονται μεταξύ τους με χρωματική μετατροπία.

8. Τι πρέπει να θυμάμαι γενικά όταν λύνω ένα θέμα

1. Στις κύριες δε διπλασιάζω την 3^η.
2. Στις κύριες σε ⁶₄ διπλασιάζω μόνο την 5^η.
3. Το ⁶₄ χρησιμοποιείται μόνο στο πτωτικό, διαβατικό, ποικιλματικό και άρπισμα, όχι όπου λάχει!
4. Στις δευτερεύουσες δε διπλασιάζω την 5^η.
5. Τις δευτερεύουσες δεν τις χρησιμοποιώ σε ⁶_4.
6. Ο προσαγωγέας:

δε διπλασιάζεται,

λύνεται 2μ πάνω,

ή 3η  κάτω στις εσωτερικές φωνές.

7. Η 7^η της V⁷ λύνεται

2η κάτω

ή 2 πάνω στις εσωτερικές φωνές όταν έχουμε V7- I6 και V43- I6,

8. Κάνω τις μικρότερες δυνατές κινήσεις, κρατάω κοινές νότες.
9. Δεν ξεχνώ τον οξυμένο προσαγωγέα στην ελάσσονα και την ανιούσα ή κατιούσα μελωδική, για να αποφύγω το τριημιτόνιο μεταξύ 6ης και 7ης βαθμίδας.
10. Δε διπλασιάζω αλλοιωμένες νότες.
11. Δεν κάνω κακή σχέση, π.χ. σολ σε μια φωνή και στην επόμενη συγχορδία σολ b σε άλλη φωνή.
12. Λύνω τις διαφωνίες, όπως πρέπει 7^η, 9^η συνήθως 2^η  κατιόν, 13^η 3^η κατιόν.
13. Δεν αλλάζω συγχορδία πάνω σε όγδοα, προσπαθώ να κρατώ την ίδια, μεθ΄7^ης αν χρειαστεί.
14. Εναρμονίζω διάφωνα μελωδικά διαστήματα, όπως 7^ης μικρό ή 4^ης Α – 5^ης ελατ, με V⁷ και 7^ης ελατ. -2^ης Α ή 4^ης Α – 5^ης ελατ, με VΙΙ⁷ dim.
15. Στην κατιούσα μελωδική κίνηση 3 νοτών, π.χ. σολ- φα- μι,  μπορώ να βάλω V- 7- I ή και κάποια άλλη μεθ’ 7^ης.
16. Εκμεταλλεύομαι τη σύζευξη διαρκείας για την προετοιμασία της 7^ης ή της 9^ης της V, με την προϋπόθεση να υπάρχει και η λύση της βηματικά προς τα κάτω.
17. Θυμάμαι τα μέσα διάγνωσης τονικότητας: Αν κάποια νότα κινείται όχι όπως θα έπρεπε, πχ ο προσαγωγέας ή η 7^η, τότε μάλλον γίνεται μετατροπία.

ημιτόνιο πάνω	προσαγωγέας τονική
4η πάνω	V- I
Ημιτόνιο κάτω	Λύση της 7ης της V
Διάστημα 7ης μικρό ή ελαττωμένο	V7   ή VII 7 dim

18. Ψάχνω και εναρμονίζω σωστά τις μετατροπικές  ή αρμονικές αλυσίδες αν υπάρχουν.
19.  Αρμονικά ή μελωδικά λάθη:

1)      5ες, 8ες παράλληλες και αντιπαράλληλες, ή πρώτη και 8η.	2)       Ευθεία 8η και 5η.
3)      Διασταύρωση.	4)      Υπερπήδηση.
5)      Υπέρβαση οκτάβας.	6)      Υπέρβαση έκτασης φωνών.
7)      Διπλασιασμός προσαγωγέα.	8)      Λάθος λύση του προσαγωγέα
9)      Διπλασιασμός 3ης στις κύριες.	10)   Διπλασιασμός 5ης στις δευτερεύουσες.
11)   Λάθος λύση της 7ης.	12)   Διάφωνα μελωδικά διαστήματα.
13)   Ίδια συγχορδία από μέτρο σε μέτρο	14)   Λάθος νότες.
15)   Λάθος αξίες.

19.     ναι   IV- V,          όχι   V- IV

II- V                    V- II

                        IV- VII⁶              VII⁶- IV

II- VII⁶                VII⁶- II

20. ναι Ι - VI- IV- II- VII,             όχι το ανάποδο.
21. Ελλιπές μέτρο, αρχίζει με V.
22. Ένα θέμα αρχίζει πάντα με I   σε ευθεία κατάσταση  και τελειώνει πάντα με V- I  σε ευθεία κατάσταση.
23. Όταν η σοπράνο κάνει πήδημα, πχ 4^ης και οι δύο συγχορδίες που θα χρησιμοποιήσω απέχουν διάστημα 4^ης , τότε πρέπει μια από τις δύο να είναι σε α’ αναστροφή.
24. Βρίσκω και εναρμονίζω σωστά τις αλλοιωμένες συγχορδίες, παρενθετικές δεσπόζουσες, και ξένους φθόγγους.
25. Δημιουργώ μιμήσεις μελωδικών ή ρυθμικών σχημάτων που υπάρχουν στο θέμα, με την προϋπόθεση να μην σχηματίζονται αρμονικά ή μελωδικά λάθη μεταξύ των φωνών
26.